Lucas 4, 1-13 Deuteronomium 26, 4-10
‘Er is wieder da’, dat is de titel van een satirische roman die in 2012 verscheen en die 2015 als film in alle bioscopen te zien was. Adolf Hitler wordt in een parkje midden in Berlijn wakker. Hij denkt dat hij geslapen heeft en hij verbaast zich erover dat het met Duitsland inmiddels blijkbaar de goede kant op is gegaan. Hij wordt gauw ontdekt door cabaretiers en hij krijgt optredens in talkshows waar men dubbel ligt van het lachen over zijn talent om koppig aan zijn oude nazi-ideeën vast te houden.
Als lezer word je heen en weer geslingerd. De ene keer grijpen de ideeën je naar je strot, maar een andere keer denk je weer: hier heeft hij eigenlijk toch wel een punt.
‘Er ist wieder da’. Aan het eind van ons evangelie lezen we: ‘Toen de duivel Jezus aan al deze beproevingen had onderworpen, ging hij voor een tijd bij hem vandaan.’ – Hij ging ‘voor een tijd’ bij hem vandaan. Vandaag moeten we constateren: ‘Er is wieder da’, de duivel is teruggekomen.
‘Mijn vader was een zwervende Arameeër … De Egyptenaren behandelden ons slecht, zij onderdrukten ons en dwongen ons tot slavenarbeid.’ Zo moeten de Israëlieten zeggen als zij het beloofde land binnen mogen trekken. En als erfgenaam in de joods-christelijke traditie moet je jezelf altijd in herinnering houden waar je vandaan komt. Of je moet tenminste voor ogen houden hoe snel het kan verkeren. – Wil je dan stenen voor brood ontvangen? Willen we met z’n allen stenen voor brood geven aan degenen die bij ons bescherming zoeken?
‘Er is wieder da’ en Zelensky worden de oren gewassen. Bekijk het maar. Als je brood nodig hebt, ‘beveel die steen dan in een brood te veranderen’. De dictators spelen onder één hoedje en vanaf hun hooggelegen bureau’s bekijken ze ‘alle koninkrijken van de wereld’. En net als de duivel in ons verhaal zeggen ze: ’Ik kan daarover beschikken, en ik geef het aan wie ik wil.’ Dus, wil je een stukje Oekraïne behouden, wil je Europa behouden, val dan in aanbidding voor me neer.
Het is niet alleen het politieke machtsspel, het is vooral dat de politieke spelers volstrekt gespeend zijn van enige waarden en moreel kompas. De bevrijder van 80 jaar geleden ontpopt zich als ‘Er ist wieder da’.
Maar Jezus antwoordt: ‘Aanbidt de Heer, uw God, vereer alleen hem.’ – Wat zouden we toch willen dat wijzelf net zo goed wisten wat ons kompas is. Hoe graag zouden we nu een regering hebben die kordaat gaat voor vrijheid en democratie. Wat zouden we toch wensen dat we in Europa eensgezind en daadkrachtig opstaan tegen die gewetenloze uitholling van alle beschaving.
Afgelopen zondag formuleerde Richart Huijzer het op deze plek zo: ‘Dit zijn dagen waarin de kerk een ‘Bekennende Kirche’ moet zijn.’ U weet wel dat was onder het nazi-regime het kleine deel van de kerk dat zich niet liet meesleuren door het donkerbruine gedachtegoed. Als alle bakens omvallen dat dan tenminste de kerk een baken is. Dat tenminste wijzelf vasthouden aan ons kompas. Terecht noemde Richart ook Augustinus: ‘Het zijn slechte tijden! Het zijn moeilijke tijden!’ Dat zeggen de mensen tenminste. Nee, wíj zijn de tijden. Zoals wij zijn, zijn de tijden. Het zijn de slechte mensen die de wereld slecht maken!’
Op Europees niveau wordt nu een ‘coalition of the willing’ gesmeed. Moeten wij niet ook een coalitie vormen, een coalitie van mensen die de wereld goed maken. Mirjam Bikker schrijft van de week in Trouw: ‘Wie vrede wil moet koers zetten. Wie vrijheid wil moet verantwoordelijkheid nemen.’ (Mirjam Bikker, CU, Trouw 4/2/25) Een coalitie dus, een bezield verband van mensen die koers houden en die verantwoordelijkheid nemen.
En soms kan dat voelen als een sprong in het diepe. Zoals de duivel tegen Jezus zegt: ‘Als u de zoon van God bent, spring dan naar beneden.’ Als je op je werk gesprekken hoort van ‘Er ist wieder da’, als je bij de koffie van dat bruine gepraat hoort, stort je in het diepe, ga er tegenin. Laat op sociale media weten waar je voor staat. Een enkeling van ons heeft wellicht vrienden of familie in Amerika, of misschien ook in Rusland, spring in het diepe en ga met hen in gesprek. En overal waar je invloed hebt, spring in het diepe, zorg ervoor dat de coalitie van mensen die de wereld goed maken steeds groter wordt. En kom dan ook hier naar de kerk om elkaar te steunen en om samen ons kompas weer te richten op het visioen.
Vandaag is het de eerste zondag in de veertigdagentijd waar we in veertig dagen opnieuw de tocht van veertig jaar door de woestijn maken. Laten we in het diepe springen met in de woestijn het beloofde land voor ogen.
Het is dat ‘Er ist wieder da’ de bijbel wil platslaan tot een managementboek voor roekeloze zakenmensen. Maar als er geschreven staat: ‘zijn engelen zal hij opdracht geven om over u te waken … op hun handen zullen zij u dragen’, dan mogen we rustig in het diepe springen. Niet om God op de proef te stellen, maar zodat de duivel weer bij ons vandaan gaat.
Ekkehard Muth, 9 maart 2025
Afbeelding: By Südwambel – Own work, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=37275092
