Johannes 13, 31-33a; 34-35 Handelingen 14, 21-27
In de Mariamaand mei gaat het in al onze lezingen uit het Johannesevangelie over onze mystieke verbondenheid met God. Zoals God zich met Maria verbonden heeft om als mens geboren te kunnen worden, zoals moeder en kind met elkaar verbonden zijn, zo zijn ook wij met God verbonden.
De Mariamaand is dan ook niet voor niets de maand van de liefde. De bloemetjes en bijtjes, de vogeltjes, alles zoekt elkaar op om vrucht te brengen; met als gevolg haast een explosie van nieuw leven. En ook wij mensen staan in deze Mariamaand meer open voor elkaar. Want we weten: je gedijt het beste als je liefde mag ervaren. Als je liefhebt, dan gaan de dingen vaak als vanzelf, en als je liefde mag ontvangen dan groei je boven jezelf uit.
In ons evangelie brengt Jezus zijn boodschap daarom terug op de wel meest eenvoudige formule: ‘Heb elkaar lief.’ Want in de liefde kom je het beste tot bloei. En in de liefde ben je verbonden met God en met elkaar. – ‘Zoals ik jullie heb liefgehad, zo moeten jullie elkaar liefhebben,’ zegt Jezus. En ‘aan jullie liefde voor elkaar zal iedereen zien dat jullie mijn leerlingen zijn.’
Augustinus zegt in een preek (preek 5,5-8): U kunt natuurlijk opwerpen: ik zie God niet. – Daar zou ik tegenover willen stellen dat u nooit kunt zeggen: ik zie de méns niet! Heb de mens dus lief, want als u uw broeder of zuster die u ziet, bemint, dan ziet u tegelijk ook God. Dan ziet u immers de liefde en in de liefde woont God. – Hier komt Augustinus heel dicht in de buurt van Titus Brandsma, of is het andersom?, Titus Brandsma die zegt: ‘God is verborgen aanwezig, in iedere mens én in de gehele schepping. Alles is in God en God is in alles.’
‘Heb elkaar lief’ als kompas. De liefde de verbondenheid met God en met elkaar als kompas voor je leven. De liefde als kompas voor een nieuwe wereld.
Wat staat dat in schril contrast met hoe de wereld er tegenwoordig uitziet. Wat een naïeve boodschap, de liefde tegenover brullende soldaten en wapengekletter op het Rode Plein. De liefde tegenover een stoer verhaal van iemand die zich in de nesten heeft gewerkt en nu maar hoopt dat ie door nog meer oorlog en geweld ermee wegkomt.
In dezelfde preek zegt Augustinus: ‘De liefde is het grote teken, het beslissend onderscheid. U mag bezitten wat u wilt, als u dit ene niet bezit, zal al het overige u niets baten.’
Dat ervaren ook de leerlingen in onze lezing uit Handelingen. Ze zijn flink aan het missioneren. Ze reizen van hot naar her en overal ‘maken ze veel leerlingen.’ Maar ook zij ervaren dat het varen op het kompas van de liefde je heel kwetsbaar maakt. Het is daarom ook het eerste wat ze tegen de nieuwe leerlingen zeggen, staat hier: ‘Ze bemoedigden de leerlingen en spoorden hen aan te volharden in het geloof, maar wezen hun erop, dat wij pas na veel beproevingen het koninkrijk van God binnen kunnen gaan.’
En toch, wat zou dan het alternatief moeten zijn? Op welk ander kompas zouden we moeten varen? Het kompas van heersers die vooral van zichzelf houden? Het kompas van een samenleving waar we geld belangrijker achten dan mensen? Het kompas waar de armen en het milieu moeten opdraaien voor onze welstand? – Volgens Augustinus is er geen alternatief voor de liefde. Hij zegt: ‘U mag al het andere missen: als u de liefde bezit, hebt u de bedoelingen van God vervuld.’
In de 4-mei-lezing in de Nieuwe Kerk in Amsterdam voorafgaand aan de herdenking op de Dam zei Hans Goedkoop: ‘Nu komt het op ons aan, op ons kompas voor goed en kwaad.’ Op ons kompas van de liefde. ‘En toch zijn daar de tegenkrachten,’ zei Hans Goedkoop, ‘ook in ons land.’ We blijken vast te zitten ‘aan regels en routines die zich voordoen als het recht, maar net de geest daarvan ontberen. De banaliteit van het kwaad. Is dat hoe we verder willen? En zo nee, gaan we er iets aan doen?’
En hij noemde Abel Herzberg als voorbeeld, die zelfs in de hel van concentratiekamp Bergen-Belsen vasthield aan zijn kompas voor goed en kwaad. Hans Goedkoop had ook Titus Brandsma kunnen noemen die vandaag heiligverklaard wordt vanwege zijn feilloos kompas tegen de tirannie van de nazi’s; en vanwege de grote morele en spirituele steun die hij vanuit dit kompas aan zijn medegevangenen in Dachau kon geven. Totdat hij in de ziekenboeg door een kamparts een dodelijke injectie kreeg.
Ons kompas van de liefde. Onze mystieke verbondenheid met God in de liefde, zoals moeder en kind, en zoals Maria en Jezus in liefde met elkaar verbonden zijn. In deze meimaand, in deze Mariamaand waar uit de liefde overal onstuimig het nieuwe leven voortkomt, laten we ons blijven toevertrouwen aan ons kompas van de liefde.
Ekkehard Muth, 15 mei 2022
