In de nood zal ik bij je zijn

Lucas 4, 1-13 Deuteronomium 26, 4-10

Vandaag gaat het om de drie M’s. Materialisme, Macht en Maakbaarheid. De drie M’s die ons leven zo plat maken als een dubbeltje, en de drie M’s die zoveel ellende kunnen brengen. Materialisme, Macht, Maakbaarheid.

We denken vaak dat we de oude bijbel telkens weer moeten vertalen naar onze tijd. Maar het is eigenlijk andersom: onze tijd staat al lang vertaald in de bijbel. Wat Jezus in de woestijn ondergaat dat is hetzelfde als wat wij vandaag de dag meemaken.

Om maar met het ergste te beginnen: Poetin staat op zijn hoge berg en tuurt in de verte naar de oude grenzen van de voormalige Sovjetunie, en misschien zelfs naar de grenzen van het oude tsarenrijk. ‘Ik geef u de macht over dat alles,’ zegt de duivel, ‘want ik kan daarover beschikken en ik geef het aan wie ik wil.’ De prijs die de duivel daarvoor wil hebben zijn we al lang aan het betalen, namelijk ‘als u in aanbidding voor mij neervalt.’ De mensen in Oekraïne leven al in een duivelse wereld, de mensen in Rusland worden tegen wil en dank meegesleurd in een oorlog die niemand wil, en het zal ook ons heel wat gaan kosten om de duivel op afstand te houden. – Macht, misschien is macht nog de grootste boosdoener onder de drie M’s.

Jezus is in de woestijn. En dat is niet toevallig. Als je als God echt mens wilt worden, dan moet je ook de woestijnen opzoeken waarin wij allemaal ronddolen. En hij proeft de woestijn van de macht; de macht die wanneer er misbruik van gemaakt wordt, alleen maar nog meer woestijn teweegbrengt.

Maar eerst laat de duivel hem de woestijn van het materialisme zien. ‘Beveel die steen in een brood te veranderen,’ zegt hij tegen Jezus. Natuurlijk moeten we allemaal brood hebben – geef ons heden ons dagelijks brood – en natuurlijk moeten we hebben wat iedereen nodig heeft. Maar ben je er dan? Is dat dan alles? En wat als we het materialisme nog verder doortrekken: als je werk waar je al je kunne en al je ziel en zaligheid insteekt alleen maar afgerekend wordt naar wat het financieel oplevert. Als we in de zorg de patiënt niet meer als mens zien, maar alleen nog maar als kostenpost. En dagelijks krijgen we zoveel reclame over ons heen, dat we bijna zelf gaan geloven dat we gelukkiger worden door nog meer spullen.

‘De mens leeft niet van brood alleen’ en ‘aanbid de Heer, uw God.’ – De duivel heeft intussen door dat Jezus niet alleen naar het aardse kijkt, maar naar het hemelse. Tegenover de drie M’s in het hier en nu zet hij telkens weer de T van transcendentie. Letterlijk het overstijgende. Je bent meer dan je materiële waarde. Er is meer dan wat jij voor elkaar kunt krijgen, ook al heb je nog zoveel macht. Je bent meer, daar gaat het in onze eerste lezing over: ook al ben je maar een arme Arameeër, eeuwenlang door de Egyptenaren tot slaaf gemaakt, uiteindelijk ben je door God bevrijd, God heeft jou door de ergste woestijnen van je leven gesleurd en hij bracht jou naar het land dat overvloeit van melk en honing. In de psalm (ps 91,15) van deze zondag komt dat terug: ‘Roep je mij aan, ik geef antwoord / in de nood zal ik bij je zijn, je bevrijden en met roem overladen.’ – Daarvoor ben je bestemd.

De verleiding is groot om genoegen te nemen met de drie M’s, materialisme, macht en maakbaarheid. Misschien lijk je dan een grote pief, maar naar het land van melk en honing kom je daarmee niet, je blijft alleen maar in de woestijn ronddolen.

De duivel heeft dat feilloos door. Nou dan, laat maar zien wat jouw zogenaamde bestemming waard is, je ‘meer’ en die transcendentie van jou. Daarom neemt de duivel Jezus mee naar de plek van de transcendentie, hij zet Jezus op het hoogste punt van de tempel. ‘Spring dan naar beneden, want zijn engelen zal hij opdracht geven om over u te waken, op hun handen zullen zij u dragen.’

Dat is de derde van de drie M’s, de maakbaarheid. Dat je het zelf in handen hebt en dat je alles voor je karretje kunt spannen. Als we het nog niet wisten dan hebben we het de afgelopen twee jaar wel geleerd, dat ons leven juist niet maakbaar is. En toch hebben we in de persconferenties telkens weer naar het maakbare gevraagd: is na de lockdown de pandemie voorbij? kunt u ons beloven dat we er dan zijn? Als we al offers brengen dan willen we ook zeker weten dat het helpt. En om draagvlak te creëren heeft de regering zich laten verlijden om meer duidelijkheid te geven dan eigenlijk kon. We hebben ons allemaal laten verleiden door de maakbaarheid, met als gevolg dat de weg door de woestijn niet korter maar langer werd.

En als je al een virus niet voor je karretje kunt spannen, hoe moet je dan God voor je karretje spannen. De duivel wil van het overstijgende iets maken wat wij zelf in de hand hebben. ‘Spring dan, want zijn engelen zal hij opdracht geven om over u te waken, op hun handen zullen zij u dragen.’ Maar hij ziet niet dat Jezus al lang op handen gedragen wordt. Al die tijd in de woestijn waken de engelen al over hem. Hij hoeft geen stenen in brood te veranderen, hij heeft geen koninkrijken nodig en hij hoeft al helemaal niet voor elkaar te boksen wat de engelen niet veel beter zouden kunnen. Hij laat de drie M’s voor wat ze zijn want zelfs in de woestijn wordt hij al lang en breed opgetild.

Zo gaat hij vol vertrouwen de weg van onze woestijn. En zo gaan ook wij vol vertrouwen door de woestijn. ‘Want zijn engelen zal hij opdracht geven om over u te waken, op hun handen zullen zij u dragen.’

Ekkehard Muth, 6 maart 2022