Jan Wolsing

Jan Wolsing(1948) is als mantelzorger en contactpersoon intensief betrokken bij de zorg voor ouderen. Jan is onderwijskundige van huis uit en leidde vanaf 1977 op voor diverse functies in het primair onderwijs ( Opleiding voor kleuterleidsters, de PABO en de afdeling Nascholing Dienstverlening Onderwijs van de  HAN). Hij was als consultant van september 2004 tot november 2011 verbonden aan Fontys Hogescholen en verzorgde opleidingen gericht op diverse leidinggevende functies binnen scholen voor primair onderwijs. Vanuit Fontys was hij verbonden aan Magistrum Management Opleidingen. Hij begeleidde schoolleiders, leidinggevenden en managementteams bij vraagstukken op het terrein van management, leiderschap en organisatieontwikkleing.

Jan bekleedde en bekleedt diverse bestuursfuncties bij onderwijsorganisaties in de regio.

De verpleeghuizen weer op slot, ‘dat nooit meer’
In dit artikel analyseer ik de situatie die bewoners in een verpleeghuis hebben moeten meemaken. Daarbij vertrek ik vanuit een casus van een vriend  die sinds februari 2020 in een verpleeghuis woont. Daarna verbreed ik de situatie in verpleeghuizen naar de communicatie van de directie van verpleeghuizen naar hun bewoners, de schending van mensenrechten en de negatieve effecten van de maatregelen naar de bewoners. Tevens stel ik vast dat de verpleeghuis zorg in naam hoog in het vaandel staat van het kabinet en het Outbreak Managementteam, maar stel ik vast dat de alle daagse praktijk op de laatste plaats komt,  wanneer het om middelen en aandacht gaat.

Tot slot kijk ik naar de toekomst en geef een aantal suggesties die zouden helpen om de situatie naar de toekomst van de ouderenzorg c.q.. verpleeghuissector te  verbeteren.

De verpleeghuizen weer op slot, dat nooit meer!!!
Dat was de titel van een artikel in de Gelderlander van zaterdag 13 juni 2020.

,,We moeten dan veel meer naar maatwerk toe”, zegt Koopmans. ,,Het opzetten van een quarantaine-afdeling voor besmette bewoners kan in de toekomst nog een noodzakelijke maatregel zijn. Maar nogmaals zo’n lange tijd mensen in isolement houden? Dat middel is gezien de beperkte levensverwachting van de meeste verpleeghuisbewoners erger dan de kwaal.”

De bovenstaande quote is mij uit het hart gegrepen. Ik ben mantelzorger en contactpersoon van een vriend die sinds eind februari 2020 woont in een verpleeghuis in de regio. Op dinsdagmorgen 17 maart 2020 om 11 uur was ik de laatste bezoeker werd mij verteld. Vanaf dat moment mocht niemand er meer in of uit. Ik kreeg een email, in de onderstaande mail vallen een paar zaken op:

Wie wordt bedoeld met U? De bewoner, de contactpersoon… mij is dat niet duidelijk!

De directie verwijst naar maatregelen van het RIVM die de bewoners niet bekend zijn. Alle bewoners worden consequent op de zelfde wijze aangesproken, terwijl er grote verschillen zijn tussen bewoners en hun vermogen om te begrijpen wat er aan de hand is. Ze worden terloops geïnformeerd door zorgpersoneel waarbij niet duidelijk is welke informatie wordt gegeven.

De communicatie laat te wensen over
De communicatie met de bewoner en zijn  of haar omgeving is beperkt en voor de bewoner niet duidelijk. Hij, mijn vriend,  stelt vast dat de verzorging niet helder is in de informatie naar hem toe mede doordat zij geen beschermende kleding en geen mondkapjes dragen. Dat laatste vindt hij raar gezien alle gedoe op Tv over beschermende maatregelen.

Inmiddels hebben we half juni 2020 bereikt en ben ik nu vanaf 30 mei 2020 3 maal op bezoek geweest, elke week één bezoek van een uur ongeveer. De bovenstaande maatregelen hebben gegolden vanaf dinsdag 17 maart 2020 tot en met vrijdag 29 mei 2020, dat zijn tien en halve week. Stel je dat eens voor: dat je bijna 11 weken wordt opgesloten en alleen het verzorgend personeel ziet dat geen bescherming gebruikt anders dan handen wassen en desinfecteren.

Bovenstaande maatregelen werden rigoureus genomen voor alle bewoners in één keer, zonder overleg met de individuele bewoner. Mijn vriend is op geen enkele wijze bevraagd op wat hij wilde, wat hij ervan vond en niet betrokken bij besluitvormingsprocessen.

Koopmans heeft onderzoek gedaan naar de gevolgen van de Lock down, het welbevinden van bewoners en medewerkers de  afgelopen periode waarin de bezoekregeling werd versoepeld :

 de provisorische contactmogelijkheden met raamgesprekken, praten achter plexiglas en beeldbellen waren niet meer dan een doekje voor het bloeden. Nu bezoeken in het eigen appartement weer vaker mag, wordt pas duidelijk hoeveel extra waarde fysieke nabijheid oplevert. ,,Waarbij de vertrouwde omgeving een gevoel geeft van privacy en de mogelijkheid om weer persoonlijke onderwerpen te bespreken.”

Schending van de mensenrechten
In feite wordt in de situatie van mijn vriend een grondrecht geschonden: recht van bewegingsvrijheid. Om die schending te legitimeren komt de regering met noodverordeningen die door de burgemeester van de 25 regio’s worden ingesteld en gehandhaafd. Van belang is ook dat inspecties en onafhankelijke toezichthouders hun taak kunnen blijven uitvoeren. Er is bijvoorbeeld een mensenrechtelijke plicht om personen van wie de vrijheid is ontnomen voldoende te beschermen tegen het virus en toegang te garanderen tot adequate medische zorg in geval van besmetting. Die zorgplicht geldt voor mensen in gevangenissen en politiecellen, in vreemdelingenbewaring, maar ook voor mensen die in de praktijk ‘vastzitten’ in asielzoekerscentra of in (psychiatrische) ziekenhuizen, zorginstellingen of verpleeghuizen. Juist in dat soort situaties is controle en onderzoek door inspecties en onafhankelijke toezichthouders een belangrijk rechtsstatelijke waarborgmechanisme.

Hoe ver mogen maatregelen gaan? Mag dat allemaal?
(19-03-2020 College van de rechten van de mens  www.sociaalweb.nl/nieuws: )

Het korte antwoord is: ja, alle bovengenoemde rechten en vrijheden mogen inderdaad beperkt worden door de overheid. Inbreuken op deze rechten kunnen gerechtvaardigd zijn. De bescherming van de volksgezondheid geldt doorgaans als een geaccepteerde rechtvaardigingsgrond. Wel moet de inbreuk wettelijk geregeld zijn. En ook moeten de maatregelen proportioneel zijn en voldoen aan het subsidiariteitsvereiste: is de bedreiging van de volksgezondheid zodanig ernstig dat tot de inbreuk besloten moet worden en is er geen lichtere maatregel beschikbaar waarmee de volksgezondheid voldoende beschermd wordt?
Voor de op dit moment getroffen maatregelen bieden de bovengenoemde Wpg (Wet publieke gezondheid) en Wvr (Wet voor veiligheidsregio’s) een wettelijke basis. Op basis van deze wetten kan de regering opdrachten geven aan de burgemeesters en voorzitters van de veiligheidsregio’s om noodverordeningen uit te vaardigen. In die noodverordeningen staat dan bijvoorbeeld dat samenkomsten verboden zijn en dat instellingen als verpleeghuizen en dergelijke dicht moeten.

De regering heeft tijdens de coronacrisis een afweging tussen het algemeen belang van de volksgezondheid en de individuele mensenrechten gemaakt en tot deze maatregelen besloten

Effecten van de maatregelen en inbreuk van de grondrechten op de  ouderen in verpleeghuizen
Het Trimbos instituut schrijft op 26 maart 2020 op haar website: ” Social distancing helpt verdere verspreiding van het coronavirus tegengaan, maar kan onder anderen bij  ouderen ook leiden tot gevoelens van eenzaamheid. We weten dat eenzaamheid bij mensen met dementie een negatief effect heeft op gedrag en kwaliteit van leven. Wanneer het geheugen hen in de steek laat, vinden mensen met dementie vaak troost en veiligheid bij de mensen om hun heen. Bekende gezichten van medewerkers, maar ook familie en vrienden zijn belangrijk. Familie en vrienden vormen de link naar de wereld buiten het verpleeghuis en naar het verleden. Ook bieden de bezoekjes van hun naasten vaak een houvast en structuur. Zeker in een wereld van dementie, waar iemand al zo veel heeft moeten inleveren en opgeven, worden deze momenten steeds belangrijker. ”

Niet verder beperken dan nodig is
Vrijheidsbeperkende maatregelen om verspreiding van het virus tegen te gaan moeten in een evenredige verhouding staan tot dat doel. Dat noemen we de proportionaliteiteis: de maatregelen mogen niet verder gaan dan nodig is om het doel te bereiken. Daarnaast moeten de maatregelen voldoen aan de subsidiariteitseis: is er geen minder ingrijpende maatregel beschikbaar waarmee de volksgezondheid voldoende beschermd wordt? Met het oog op deze twee eisen  wijst de Raad van Europa alle 47 lidstaten er in een recent gepubliceerde ‘Mensenrechten en COVID-19’-toolkit op dat het van belang is om de vrijheidsbeperkende maatregelen in duur te beperken tot het moment waarop het besmettingsgevaar en het risico voor de volksgezondheid voldoende zijn ingedamd.

Verpleeghuizen krijgen te weinig aandacht en spullen
Opvallend is dat de maatregelen die genomen worden veelal gaan over de reguliere ziekenhuiszorg en de IC-afdelingen van ziekenhuizen en niet over verpleeghuizen. Deze huizen zouden vertegenwoordigd moeten zijn via Verenso in het Outbreak Management Team en dat was aanvankelijk niet zo, later wel. Verder is mij opgevallen dat het OMT niet op de hoogte is van de gezondheidskenmerken en gegevens van ouderen (Marcel Olde Rikkert RU Nijmegen zie het artikel in de Gelderlander ‘Ze hebben alleen doden en ic-bedden geteld, alsof dat het enige is dat er toe doet’.

Niet gekeken is naar het effect van het coronavirus op ouderen. Te veel is het land geleid door een soort militair commando van ministers, ic-artsen en virologen die te weinig oog hadden voor andere belangen. En het getuigt van een ‘ongekend weinig realisme’ als je werkelijk denkt dat er binnen afzienbare tijd een vaccin tegen corona is dat iedereen afdoende beschermt. Marcel Olde Rikkert heeft naar buiten toe lang zijn mond gehouden. ,,Maar’’, stelt de hoogleraar ouderengeneeskunde aan de Radboud Universiteit Nijmegen, ,,er is geen enkele reden om nog de paniekurgentie te blijven hanteren, geen enkele reden om het verhaal ‘we zijn in crisis’ te blijven voeden. Er is nu gelegenheid van elkaar te leren.’’ 24 mei 2020

Verpleeghuizen blijken (en ook de thuiszorg) geen gehoor te vinden in Den Haag als het gaat om het krijgen van beschermingsmaterialen  en mondkapjes. Ook tests blijken pas na veel gedoe beschikbaar te komen voor verpleeghuispersoneel eind mei 2020.

Nienke Nieuwenhuizen zit als voorzitter van de vereniging van ouderengeneeskundigen Verenso in het Out break Management Team, de club die het kabinet adviseert over de aanpak van het coronavirus. Zij reageert op de kritiek.
“We weten dat deze mensen in de laatste fase van hun leven zijn”, zegt ze over de verpleeghuisbewoners. “Dan kan je zeggen: kwaliteit gaat boven lengte van leven. De dood mag ook best komen, ja. Maar je hoeft de deuren niet wijd open te zetten.”
Gebeurt dat wel, dan stormt het virus het verpleeghuis binnen en ontwricht het de hele zorg. “Ook wij moeten zorgen dat de curve afvlakt om de zorg aan te kunnen, net als de intensive cares. Krijg je te veel zieken, zowel bij bewoners als medewerkers, dan raakt de zorg overbelast. En die stond toch al onder druk door een tekort aan mensen.”
Voordat de verpleeghuizen weer open gaan, moet er volgens haar aan drie criteria worden voldaan. De eerste: een daling van het aantal verpleeghuizen waar het virus is binnengekomen en minder besmettingen en sterftes. Daarnaast moeten medewerkers ruim toegang hebben tot beschermende middelen. “Dat was in het begin een van de redenen waarom wij zeiden: de bezoekersregeling is het enige knopje waaraan wij kunnen draaien.” Het derde criterium is voldoende testen om zieken, zowel personeel als bewoners, op te sporen en hen te isoleren.

Toekomst: wat moet beter
De politiek: er moet wel aandacht blijven voor de positie van ouderen. Ouderen zijn geen kostenpost …..
Het manifest van Hugo Borst en Carin Gaemers is in 2017 opgesteld en is in deze fase nog even urgent als toen:

Verder is het belangrijk dat er  aandacht is voor mensen in diverse fasen van leven. Daarom is het voor jongeren noodzakelijk dat Coalitie Y mee denkt over de toekomst en een plaats aan tafel eist bij het Outbreak Manangement Team en het kabinet. Niet alleen voor hen zelf maar ook als toekomstige hulpverleners in de zorg. Laat de diverse leeftijdsgroepen meedenken vanuit hun specifieke situatie.

De economie: Alle maakindustrie is vanwege efficiency en vooral economische  overwegingen vertrokken naar Azië is de eerste vaststelling. Voorraden zijn een kostenpost dus die moeten zoveel mogelijk worden beperkt. De nadelige effecten daarvan hebben we gezien in de mondiale zoektocht naar beschermingsmaterialen, mondkapjes en beademingsapparatuur. Hieruit moeten conclusies worden getrokken die ons land beter voorbereid laten zijn op een ramp als het Covid19.

RIVM: Het is noodzakelijke dat het RIVM meer kennis neemt van de situatie van ouderen via het kennisplatform en Verenso. De prioriteit hoort niet alleen  bij de ziekenhuiszorg te liggen maar bij alle sectoren in de zorg: meer aandacht voor thuis, gehandicapte en ouderen zorg. Meer belanggroepen moeten worden betrokken bij beleid en besluitvorming.

Essentiële uitgangspunten voor mensen die in verpleeghuizen wonen voor de toekomst

1. Voeding, veiligheid en verzorging
   Voeding en goede verzorging vormen een basisvoorwaarde voor het leven van ouderen.

Het eerste niveau zijn de “fysieke behoeften” oftewel de basis behoeften , zoals lucht, water, voedsel, drinken, warmte, slaap, seks en beweging. Deze basis behoeften houden verband met het evenwicht van het menselijk lichaam. Zonder bevrediging van de primaire behoeften, functioneren mensen niet goed. Er ontstaan blokkades en kunnen daardoor ziek worden. Elk mens is op zoek naar veiligheid, rust, geborgenheid en stabiliteit. Nadat wij in onze eerste behoefte zijn bevredigd gaan we op zoek naar veiligheid van ons lichaam en de veiligheid van hulpbronnen zoals bezittingen. Ook de behoeften aan gezondheid, werk en huisvesting spelen een rol. (niveau 1 en 2 van Maslow)

2. Beweging
   Mensen, bewoners van verpleeghuizen, zijn  opgesloten op de zelfde wijze als mensen in de gevangenis. Hier is sprake van vrijheidsberoving geweest.

Voor mensen, ook voor ouderen, is beweging een noodzakelijke levensvoorwaarde. Daarvoor hebben ouderen mensen (mantelzorgers en anderen uit hun omgeving) nodig. Personeel in de zorg heeft nu al de handen vol en zal de helpende hand van bezoek graag willen gebruiken.

3. Contact

Mensen zijn sociale wezens en hebben behoefte aan sociale contacten. Mensen willen erbij horen, we verlangen naar vriendschap, liefde, intimiteit en een gevoel van verbondenheid met anderen.

1500 Verpleeghuizen nemen allen de zelfde maatregelen half maart 2020: alles gaat op slot. Geen uitzonderingen iedereen ondergaat het zelfde lot. Volgens de Grondwet is het recht op privacy heilig. Thuis bezoek ontvangen, ook al woon je in een verzorgingshuis? Je mag zelf bepalen wie je op bezoek krijgt, stelt de Grondwet. Voor bewoners is er geen inspraak, zij mogen niet meepraten over de te nemen maatregelen, dat gaat via de cliëntenraad.

Er moet onderscheid gemaakt worden tussen wilsbekwame bewoners en wilsonbekwame bewoners. Voor de hand zou het liggen om

1. met de wilsbekwame bewoners te overleggen wat ieder individueel wil en of dat kan worden gehonoreerd….
2. met de familie van wilsonbekwame personen moet overlegd worden op welke wijze er gehoor kan worden gegeven aan de voorgestelde RIVM richtlijnen.

Doel  in het leven
Door het sluiten van verpleeghuizen zijn bij veel bewoners van verpleeghuizen doelen weg gevallen:

• het er zijn voor de familie en praten en knuffelen met kleinkinderen en familieleden,
• praten met vrienden over de situatie en de ontwikkelingen in de wereld,
• samen koffie drinken, eten en praten over vroeger….

Terugblik en vooruitblik
Ik hoop dat mijn vriend van 91 jaar niet nog een keer een dergelijke periode  behoeft mee te maken. Er zijn een aantal factoren die in de ouderenzorg en verpleeghuizen kunnen worden verbeterd. Hopelijk zal een evaluatie van de gehele corona crisis leiden tot een aanpak waarbij mensen in een verpleeghuis naar genoegen kunnen wonen. Ik hoop van harte dat we niet meer de dramatische situaties van de afgelopen maanden hoeven mee te maken.